ramadan
Ramazana son -
azerbaycanda-baglanmis-turkmencay-ve-gulustan-muqavileleri-tarixi-ve-tesiri
Müəllif: Publisist.az /Tarix: 2025-01-14 /Oxunma Sayı: 145

Azərbaycanda Bağlanmış Türkmənçay və Gülüstan Müqavilələri: Tarixi və Təsiri

1. Giriş

Türkmənçay və Gülüstan müqavilələri Azərbaycan tarixində dərin iz buraxmış hadisələrdir. Bu müqavilələr Azərbaycan torpaqlarının bölünməsinə və çar Rusiyasının Qafqazda möhkəmlənməsinə səbəb olmuşdur.

2. Tarixi Kontekst

18-ci əsrin sonları və 19-cu əsrin əvvəllərində İran və Rusiya imperiyaları arasında Qafqaz regionunda nüfuz uğrunda mübarizə gedirdi. Bu dövrdə Azərbaycan xanlıqları siyasi baxımdan zəif idi və xarici müdaxilələrə qarşı dayanıqsız idi.

3. Gülüstan Müqaviləsi (1813)

3.1. Müqavilənin İmzalanması

Gülüstan müqaviləsi 12 oktyabr 1813-cü ildə Rusiya və İran arasında imzalanmışdır. Müqavilənin imzalanma səbəbi İranın Rusiya qarşısında məğlubiyyəti idi.

3.2. Əsas Şərtlər
  • Şimali Azərbaycan torpaqları Rusiya imperiyasına birləşdirildi.
  • Dağıstan, Gürcüstan və Qərbi Azərbaycan (indiki Ermənistan) Rusiya hakimiyyətinə keçdi.
  • İran Xəzər dənizində hərbi donanma saxlamaq hüququndan məhrum edildi.
3.3. Nəticələr

Bu müqavilə Azərbaycan torpaqlarının ilk dəfə bölünməsi ilə nəticələndi və bölgənin strateji əhəmiyyətini artırdı.

4. Türkmənçay Müqaviləsi (1828)

4.1. Müqavilənin İmzalanması

Türkmənçay müqaviləsi 10 fevral 1828-ci ildə İran və Rusiya arasında imzalanmışdır. Müqavilə, Rusiyanın ikinci İran-Rusiya müharibəsində (1826-1828) qazandığı qələbədən sonra baş tutmuşdur.

4.2. Əsas Şərtlər
  • İrəvan və Naxçıvan xanlıqları Rusiya imperiyasına birləşdirildi.
  • Araz çayı sərhəd kimi müəyyənləşdirildi.
  • İrandan Rusiyaya böyük miqdarda təzminat ödənildi.
  • İran ermənilərin Rusiya torpaqlarına köçürülməsinə razılıq verdi.
4.3. Nəticələr

Türkmənçay müqaviləsi Azərbaycan torpaqlarının tam bölünməsi ilə nəticələndi. Bundan sonra Araz çayının şimalında yerləşən torpaqlar Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil oldu.

5. Bu Müqavilələrin Azərbaycana Təsiri

5.1. Siyasi Təsir

Azərbaycanın tarixi torpaqları iki imperiya arasında bölündü. Bu, milli birliyin pozulmasına və xalqın xarici idarəetmə altında yaşamasına səbəb oldu.

5.2. Demoqrafik Dəyişikliklər

Rusiyanın erməniləri İran və Osmanlı torpaqlarından Azərbaycan ərazilərinə köçürməsi bölgədə etnik tərkibin dəyişməsinə səbəb oldu.

5.3. İqtisadi Təsirlər

Rusiyanın idarəetmə üsulu iqtisadiyyatın inkişafını müəyyən mənada stimullaşdırsa da, yerli əhalinin milli sərvətlərə çıxışı məhdudlaşdı.

Türkmənçay və Gülüstan müqavilələri Azərbaycan tarixində faciəli səhifələrdən biridir. Bu müqavilələr, həmçinin, Qafqaz regionunun gələcək siyasi xəritəsini müəyyənləşdirdi.

Türkmənçay və Gülüstan müqavilələrinin təsiri bu gün də hiss olunur. Bu hadisələr Azərbaycan xalqının milli kimliyinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.

 

Paylaş:

  1. Publisist.az saytı müəllifin subyektiv təxəyyülü fonunda cəmiyyətin aktual problemlərinə toxunur