Müəllif: Publisist.az /Tarix: 2024-12-29 /Oxunma Sayı: 164

Kyerkoqor Estetikası və Psixologiyası

Søren Kyerkoqor (1813-1855) c. Onun estetik və psixoloji konsepsiyaları, insan varlığını və daxili gürgüləmə prosesini anlamaq baxımından son dərəcə mühümdür. Kyerkoqor həm estetik, həm etik, həm də dini sferaların insanların varoluşunu şəkilləndirən üc əsas həyat mərhələsi olduğunu irəli sürür.

Estetik Mərhələ

Estetik mərhələ Kyerkoqora görə, zövq almaq, güzəllik və məmnunluq üzerinə qurulmuş bir həyat tərzinə işarədir. Bu mərhələdə insan dünyənin zövqünə, æstetik æşyalara və güzəlliyə odaklanır. Amma bu yanaşma tez-tez daxili bir "böhran" və ya "boşluq" hissiyati yarada bilər, çünki zövqün arxasınca qaçma qalıcı məna hissi təmin etməz.

Kyerkoqor estetik mərhələni "həzz mərhələsi" kimi xarakterize edir və bunu şəxsi mùnasibətlər, incəsənət və əyləncə vasitəsilə özənli bir həyat əldə etmək ükün dəyərləndirir. Amma onun fikrincə, insan sadəcə bu mərhələdə qalarsa, "vəzifəsizlik və həqiqi varoluşçuluqdan qaçma" kimi problemlərlə üzləşir.

Etik Mərhələ

Etik mərhələ insanın məsuliyyət, öz-özünü çəkiləndirmə və digər şəxslərə qarşı etik öhdəlikləri düzgün anlamağı özünə daxil edir. Bu mərhələdə insan varoluşun həqiqi mənasını axtarmaqla özünə də yükənən çətinlikləri qəbul edir.

Kyerkoqor etik mərhələni estetik mərhələnin "öz-özünün öhdəsindən gəlməyə" işarə edir. Burada insan həyatına bir məqsəd qoyur və bu məqsəd də humanist dəyərlərin və ədalət prinsiplərinin güzləndirilməsidir.

Psixologiya və Daxili Ziddiyyət

Kyerkoqor insan psixologiyasını onun daxili "ikiliyi" əsasında şərh edir. Bu ikilik "sonsuzluq" və "məhdudluq" arasındadır.

Sonsuzluq: Bu, insanın xəyal gücü, arzuları və sonsuz mümkünlükləri araşdırma ehtiyacıyla əlaqəlidir.
Məhdudluq: Bu, insanın fiziki varlığı və konkret həyat şəraitləriylə məhdudlaşdırılmasıdır.

Kyerkoqor’a görə, bu iki tərəf arasındakı balanssızlıq insanda "gərginlik" və "narahatlıq" yarada bilər. Onun psixologiyası insanı daxili sürükləmə prosesləri vasitəsilə daha dərin anlamaq üçün vacibdir.

"Qorxu və Titrəyiş"

Kyerkoqor "Qorxu və Titrəyiş" (“Fear and Trembling”) əsərində insanın imanı və həyatındakı etik dilemmasını təhlil edir. Burada o, Æbrahamın Tanrıya olan itaəti əsəs götürərək "iman tələbi" anlayışını əsaslandırır. Onun psixoloji yanaşması çox vaxt insanın daxili ziddiyyətləri və narahatlıqlarını həll etməyin yollarına işarə edir.

Kyerkoqor’un estetik və psixoloji konsepsiyaları həyatın anlamını axtaran insanlar üçün əsas başvuru qaynaqlarından biridir. Onun estetik mərhələsi zövqün ötərisində, etik mərhələsi məsuliyyətə və imanın dərinliklərinə enir. Psixologiya sahəsində isə, onun daxili ziddiyyətləri və narahatlıqları təhlil etməsi insanın daxili aləmini daha yaxşı anlamaqda yardımcı olur. Beləliklə, Kyerkoqor həm varoluşun, həm də əxlaqın əsas prinsiplərini çılpaq halda ortaya qoyur.

Mənbələr

Either/Or (Enten-Eller) – Estetik və etik mərhələlər haqqında geniş müzakirələr.
Fear and Trembling (Frygt og Bæven) – İman və etik dilemmanın təhlili.
The Concept of Anxiety (Begrebet Angest) – Psixoloji aspektlər və narahatlıq anlayışının izahı
Stephen Evans, Kierkegaard's Ethic of Love.
Alastair Hannay, Kierkegaard: A Biography
Clare Carlisle, Philosopher of the Heart: The Restless Life of Søren Kierkegaard.
Taylor, M.C. "Journeys to Selfhood: Hegel and Kierkegaard."
Pattison, George. "Kierkegaard and the Quest for Unambiguous Life."